Zgłębiając zagadnienie duszpasterstwa Franciszkańskiej Młodzieży Oazowej (FMO), prowadzonego w naszej franciszkańskiej prowincji, a które to zagadnienie stało się przedmiotem moich naukowych poszukiwań, zdałem sobie sprawę jak niezwykła historia stała się udziałem tylu mnisich i nie-mnisich głów od ponad 30 lat. Dostrzec można jak działa opatrznościowy „przypadek” w życiu, co do którego Bóg ma wiele do powiedzenia. Postanowiłem zamieścić ten krótki rys historyczny fenomenu FMO, bo uważam, że każdy, kto w jakikolwiek sposób miał do czynienia z formacją młodzieżową u franciszkanów naszej prowincji (dla wielu będzie bardziej znana nazwa: bernardynów), powinien usystematyzować w swej głowie lub zapoznać się z historią powstania tego ruchu. Dociekając, zaniepokoiłem przynajmniej pięciu moich współbraci, z którymi przeprowadzałem wywiady od kwietnia do grudnia 2010 r., co pomogło mi ustalić przebieg procesu wyklarowania się FMO. Pozwolę sobie ich wymienić, gdyż jestem im bardzo wdzięczny za trud poświęconego mi czasu – byli to: o. Bolesław Opaliński, o. Leonard Hryniewski, o. Michał Rapa, o. Emilian Lenart oraz o. Romuald Kośla.

Może to zabrzmi prozaicznie, ale duszpasterstwo młodzieży w naszej franciszkańskiej prowincji nie zaczęło się od powstania FMO – nie było cudownego objawienia „brązowemu” jak to ma działać. Fundamentem w pracy naszych braci-kapłanów z młodymi ludźmi było prowadzenie podstawowych grup – takich, jakie funkcjonowały przy każdej normalnej parafii. Istniały więc, niemal przy każdym klasztorze, grupy ministrantów oraz grupy dziewcząt, które tworzyły schole. Dla ministrantów starano się rokrocznie prowadzić obozy ministranckie i lektorskie, najczęściej w Kalwarii Zebrzydowskiej i Dukli. Przy niektórych klasztorach powstawały grupy asyst maryjnych, w które angażowano najczęściej dziewczyny. Uczestnicząc w każdą środę w nowennie do MB Nieustającej Pomocy oraz biorąc udział w parafialnych procesjach ubrane były w specjalnie dla nich stworzone stroje. Szczególną formą działalności był wyjazd na sierpniowy odpust Wniebowzięcia do Kalwarii Zebrzydowskiej. Doskonałym przykładem jest tutaj Asysta Tarnowska, która funkcjonowała przez wiele lat.

Początki FMO mają swe korzenie w Ruchu Światło-Życie. Ruch oazowy przeżywał w latach 70-tych ubiegłego wieku szczyt swej popularności wśród młodzieży, pomimo wielu przeszkód w jego działalności, które stawiały władze PRL-owskie. Główną z kolei postacią, która zapoczątkowała ruch oazowy jest oczywiście ks. Franciszek Blachnicki (zapewne znany, a jeśli nie to warty poznania z wielu jego przebogatych życiorysów). Owocem wypracowania przez ks. Blachnickiego metody prowadzenia rekolekcji zamkniętych dla ministrantów stał się podział piętnastodniowych rekolekcji oazowych na różne grupy wiekowe. Podział ten wyklarował się w latach 1963-1973 i obejmował m.in. dzieci, młodzież, studentów, rodziny oraz kleryków i kapłanów. W roku 1969 powstała tzw. Oaza Rekolekcyjna Moderatorów, która zrzeszała kapłanów i kleryków zaangażowanych lub planujących zaangażowanie w Ruchu. Obejmowała ona dwustopniową formację na przyszłych moderatorów (dwa stopnie przeznaczone były dla kleryków, a dwa kolejne dla kapłanów).

Jednymi z pierwszych kapłanów naszej prowincji, którzy wzięli udział w Oazie Rekolekcyjnej Moderatorów w latach 1968-1969 w Krościenku, prowadzonej przez ks. Blachnickiego, byli o. Michał Rapa i o. Pacyfik Czachor. Później również klerycy uczestniczyli w tych oazach, a stało się to dzięki zaangażowaniu samego ks. Blachnickiego. Na początku lat 70-tych przyjeżdżał on do bernardyńskiego Wyższego Seminarium Duchownego w Kalwarii Zebrzydowskiej na zaproszenie rektora w celu przeprowadzenia okazjonalnych wykładów z teologii pastoralnej ogólnej. Wtedy też prosił przełożonych o obecność kilku kleryków na Oazie Rekolekcyjnej Moderatorów. Pierwszymi, którzy zostali wysłani na oazy kleryckie, prowadzone w Krościenku przez ks. Blachnickiego, byli w roku 1972 m. in.: o. Marian Rybak, o. Zygmund Charymski, a rok później o. Emilian Lenart, o. Edmund Świerczek czy o. Władysław Czarniak.

Owocem uczestnictwa wymienionych zakonników w tych rekolekcjach było zainicjowanie wysyłania młodzieży i dzieci klasztorów bernardyńskich na oazy wakacyjne, organizowane przez ks. Blachnickiego w różnych miejscach Polski. Z czasem zrodziła się koncepcja stworzenia w naszej franciszkańskiej prowincji duszpasterstwa młodzieży, opartego na metodzie przeżyciowo-wychowawczej ks. Blachnickiego, które wpisywałoby się w działalność Ruchu Światło-Życie. Jako pierwszy taką działalność rozpoczął o. Michał Rapa w Radomiu, bazując na istniejącej już grupie młodzieży, zgromadzonej w ramach założonego przez siebie w połowie lat 60-tych zespołu muzycznego Maki.
O. Rapa przejął opiekę nad ministrantami po o. Włodzimierzu Szklarskim i wtedy rozpoczął permanentną pracę z nimi, organizując dla nich spotkania formacyjne i scholę chłopięcą. Schola ministrantów przerodziła się w trzygłosowy chór, do którego oprócz chłopców należeli dorośli mężczyźni oraz wybrane dziewczęta z odpowiednimi warunkami głosowymi, należące do scholi prowadzonej przez o. Pacyfika Czachora. Równolegle z chórem, który w całości animował o. Rapa, działał zespół muzyczny, posługujący się m. in. mandolinami, gitarami, akordeonami, trąbkami, bandżo i bębenkami, który prowadził Pan Stanisław Rawalski z Radomia. Chór występował zawsze razem z zespołem stanowiąc jeden organizm pod nazwą Maki. W czasach świetności Maki liczyły ponad 80 osób i brały udział w różnych konkursach i przeglądach piosenki, gdzie zdobywały pierwsze nagrody. Maki występowały również w wielu bernardyńskich klasztorach. Działalność chóru i zespołu stopniowo ustawała po przeniesieniu o. Rapy na stanowisko gwardiana klasztoru w Dukli. Opiekę nad chórem przejął wtedy o. Antoni Prosowicz, ale niedługo później śmierć S. Rawalskiego przyczynia się do zakończenia działalności zespołu i chóru.

Pomimo iż w skład zespołu wchodziły osoby w różnym wieku, o. Michał zajął się szczególnie pracą duszpasterską z młodzieżą. Ponieważ spełniał w tym czasie obowiązki referenta do spraw powołań, od 1975 roku corocznie organizował powołaniowe rekolekcje oazowe, przeznaczone tylko dla młodzieży męskiej, która planowała wstąpienie do zakonu. Do piętnastodniowej formacji oazowej dodawał wiele elementów franciszkańskich, szczególnie uwydatniając przeżywanie Bożego Narodzenia i rozbudowaną Drogę Krzyżową. Rekolekcje powołaniowe miały miejsce najpierw w Leżajsku, a później również w Jelnej. Każdorazowo uczestniczyło w nich około 40 chłopców. Z czasem rekolekcje przybrały dwustopniową strukturę, a w prowadzeniu ich pomagali o. Rapie niektórzy kapłani, np. o. Gabriel Kudzia, o. Emilian Lenart, oraz kilku kleryków z WSD w Kalwarii Zebrzydowskiej. Równolegle o. Cherubin Pająk i o. Remigiusz Wawro wysyłali dziewczęta na rekolekcje oazowe do Krościenka. Tak działo się do roku 1978, gdy zebrała się Kapituła Prowincjalna. Rekolekcje powołaniowe organizowane przez o. Rapę spotkały się wtedy z krytyką, zgodnie z którą brak koedukacyjnego charakteru tychże rekolekcji mógł zagrażać homoseksualnymi problemami wychowanków. Ojcowie kapitulni zdecydowali o organizowaniu od tego czasu rekolekcji oazowych dla chłopców i dziewcząt jednocześnie. O. Rapa został wtedy przeniesiony do Dukli na stanowisko gwardiana klasztoru. Nadmiar obowiązków i prac remontowych w dukielskim klasztorze zmusił go do rezygnacji z zaangażowania w organizację wakacyjnych rekolekcji. Zajęli się tym inni kapłani, m.in. o. Antoni Prosowicz, o. Józef Kachel, o. Antoni Maciejowski, o. Marian Wachowicz i o. Józef Wręczycki.

Po uformowaniu się stałej grupy młodzieży w Radomiu, która rokrocznie jeździła na rekolekcje oazowe, zaczęły systematycznie powstawać podobne grupy w innych klasztorach. Druga grupa młodzieży oazowej powstała w Rzeszowie ok. 1975 roku, założona przez o. Zygmunta Charymskiego, który brał udział we wspomnianych oazach kleryckich. Niektórzy spośród młodzieży zgromadzonej przy tych dwóch klasztorach zostali wysłani na kurs animatorski do Krościenka, aby po jego odbyciu mogli podjąć posługę liderów w swych grupach. Od około 1981 roku wakacyjne rekolekcje oazowe, prowadzone przez franciszkanów, koordynowane były przez centralę Ruchu Światło-Życie w Krościenku. Uczestniczyła w nich młodzież męska i żeńska z naszego duszpasterstwa oraz z duszpasterstwa księży diecezjalnych z całej Polski. Z czasem, oprócz Leżajska i Jelnej, zaczęły funkcjonować jako ośrodki rekolekcyjne Dukla i Pustelnia na Puszczy. Do grona moderatorów dołączyli: o. Metody Kornacki i o. Marek Kurpiel. Rekolekcje prowadzone przez naszych współbraci cieszyły się ogromnym zainteresowaniem młodzieży spoza bernardyńskich ośrodków duszpasterskich – niekiedy stanowili oni 50% uczestników. Na początku lat 80-tych powstały nowe grupy młodzieży oazowej w Tarnowie, w Przeworsku, w Łęczycy, Opatowie i Leżajsku.

Równolegle do duszpasterstwa młodzieży oazowej (MO), dokładniej rzecz ujmując w roku 1988 dla przeciwwagi ruchu oazowego, który działał w leżajskim kościele farnym, o. Szczepan Dolański zaczął tworzyć duszpasterstwo młodzieży w klimacie specyficznie franciszkańskim. Korzystał przy tym z pomocy o. Anioła Głowackiego, który jako asystent Franciszkańskiego Zakonu Świeckich (FZŚ) w leżajskim klasztorze, zainteresowany był takim ukierunkowaniem duszpasterstwa młodzieży, aby w przyszłości ludzie młodzi zasilili szeregi FZŚ. Nowopowstałą grupę młodzieży nazwano „Młodzież Franciszkańska” (MF). Początkowo formacja w tej grupie oparta była na spontanicznych wysiłkach duszpasterza, ale główny akcent położony był na ukazywanie życiorysu św. Franciszka. Prężny rozwój grupy poskutkował utworzeniem drugiej takiej w Jelnej. Po o. Dolańskim duszpasterstwem MF w Leżajsku zajął się o. Tadeusz Łuczak, a po nim o. Efrem Obruśnik, który napisał konspekt formacyjny dla stopnia „zerowego”. Wakacyjne rekolekcje dla MF, w odróżnieniu od rekolekcji oazowych trwających 15 dni i opartych na 15 tajemnicach różańcowych, miały trwać 7 dni, a ich bazą programową miała być Koronka Seraficka. Były one organizowane przez okres 2-3 lat, głównie przez o. Kazimierza Steca.

Pomiędzy grupami MO i MF istniały niekiedy delikatne tarcia. Zostały one jednak zniwelowane na przełomie lat 1991-1992, gdy obie koncepcje ze sobą połączono w jedną grupę o nazwie Franciszkańska Młodzież Oazowa. Reforma ta nie przebiegała jednak na zasadzie odgórnej dyrektywy, ale stopniowej asymilacji. Oprócz konieczności uregulowania wewnętrznych tarć, na płaszczyźnie duszpasterstwa młodzieży w bernardyńskiej prowincji dodatkowym bodźcem do utworzenia FMO był również podział struktur Ruchu Światło-Życie. Od 1973 roku obok centralnej diakoni Ruchu Światło-Życie zaczynają powstawać diakonie diecezjalne, które w ciągu kolejnych kilkunastu lat obejmują już wszystkie diecezje polskie. Prowincja została postawiona przed koniecznością utworzenia swoich struktur, które jednak nie są w pełni włączone w działalność Ruchu. Formację w FMO zorganizowano na podstawie programu stworzonego przez ks. Blachnickiego, dodając jednak elementy typowo franciszkańskie. Prowincjałat zatwierdził powstały ruch i mianował moderatora prowincjalnego oraz moderatorów przyklasztornych wspólnot. Pierwszym moderatorem do spraw oaz z ramienia Ruchu Światło-Życie był o. Antoni Kluska, wyznaczony na tą funkcję w 1984 roku, pełnił ją przez 6 lat. Po nim funkcję tą, ale już jako moderatora prowincjalnego FMO nie podlegającego bezpośrednio Ruchowi Światło-Życie, przejmowali kolejno:

• o. Rafał Klimas (1990-1993),
• o. Robert Groń (1993-2000),
• o. Aureliusz Nowak (2000-2001),
• o. Bolesław Opaliński (2001-2006),
• o. Leonard Hryniewski (2006-2011),
• o. Cecylian Szczepanik (2011-2013),
• o. Rufin Kyc (2013-2015),
• o. Alojzy Garbarz (2015-2018)
• o. Stefan Rymarczyk, który sprawuje tą funkcję obecnie.

Zwiększająca się ilość młodzieży oraz szeroki przedział wiekowy spowodowały powstanie dwustopniowej Oazy Dzieci Bożych (ODB) oraz czterostopniowej (0-III) Oazy Nowego Życia (ONŻ). W czasie, gdy o. Robert Groń był moderatorem prowincjalnym, wprowadzony został do ODB system trójstopniowy – taki, jak tego wymaga program ks. Blachnickiego. Następnie, został on jednak sprowadzony do dwustopniowej struktury, a obecnie w roku 2020 powrócono do trójstopniowej skali.
W czasie spełniania funkcji moderatora prowincjalnego przez o. Roberta Gronia zaczęła się formować oaza studencka, która skupiała młodzież studiującą, po ukończonej formacji ONŻ. Początkowo studenci gromadzili się na okazjonalne spotkania, organizowane przez o. Roberta w klasztorze w Łodzi. Pierwszy turnus rekolekcji wakacyjnych dla młodzieży studiującej, w którym wzięło udział 30 uczestników, miał miejsce w roku 1997. Wakacyjne rekolekcje dla studentów trwały od 7 do 10 dni, a program tworzony był najczęściej na podstawie sakramentów świętych, prawd wiary lub Dekalogu. W 1998 roku utworzono już grupy studenckie w Radomiu, Lublinie, Rzeszowie, Opatowie, Łęczycy, Łodzi i Piotrkowie Trybunalskim. Nigdy natomiast nie utworzono obecnej w programie Ruchu Światło-Życie Oazy Rodzin, nawet gdy zdeklarował się do tego odpowiedni moderator, z powodu braku odpowiedniej ilości uczestników – osoby, które były formowane w FMO, po zawarciu związku małżeńskiego najczęściej zmieniały miejsce zamieszkania lub nie posiadały wystarczającej ilości wolnego czasu.

Miejscami wakacyjnych oaz u bernardynów były klasztory lub budynki przeznaczone dla pielgrzymów. Często nie było tam odpowiednich warunków sanitarnych i mieszkaniowych, ale dane miejsce rekompensowało te braki walorami środowiska naturalnego, pięknem przyrody oraz atrakcyjną lokalizacją, która była odpowiednia na organizację rekolekcji młodzieżowych. Z czasem dany ośrodek przebudowywano poprawiając warunki socjalne. Pierwszym takim miejscem był Leżajsk, gdzie po części uczestnicy spali w pokojach gościnnych klasztoru, natomiast pozostali w Domu Pielgrzyma.

Następnym była Jelna, gdzie w latach 1979-1981 organizowano rekolekcje wakacyjne w sąsiadującym z kościołem punkcie katechetycznym. Była tam jadalnia i miejsce na spotkania i wykłady, ale nie było miejsca noclegu w samym punkcie – uczestnicy i animatorzy musieli więc nocować u mieszkańców wioski.

W latach 1984-1986 o. Michał Rapa wybudował Dom Franciszkański w Dukli. We wcześniejszych latach organizował w Dukli rekolekcje powołaniowe, podczas których uczestnicy spali na strychu budynków gospodarczych klasztoru. W początkowym okresie organizowanych przez franciszkanów rekolekcji miały one miejsce również na Puszczy w Dukli, w wyjątkowo ubogich warunkach – wszyscy spali na siennikach, nie było dostępu do elektryczności.

Rekolekcje organizowano również w Zawadce Rymanowskiej. Noclegi, przed wybudowaniem domu rekolekcyjnego, były również zorganizowane u mieszkańców, natomiast na jadalnie była przystosowana kaplica cmentarna, znajdująca się obok dawnej cerkwi greko-katolickiej – obecnie katolickiego kościoła parafialnego, obsługiwanego przez jednego z kapłanów dukielskiego klasztoru. Dopiero w 1987 roku, staraniem ówczesnego gwardiana klasztoru w Dukli, o. Karola Adamowicza, wybudowano dom rekolekcyjny przy kościele.

Miejscami organizacji rekolekcji były również klasztory w Wetlinie i Skępem. Wetlina „zadebiutowała” w drugiej połowie lat 80-tych, gdy rozpoczęto budowę klasztoru w Wetlinie. Skępe natomiast służyło celom oazowym prowincji po 1987 roku – wtedy właśnie klasztor w Skępem zwrócono bernardynom.

W pierwszych latach duszpasterstwa moderatorzy organizowali oazy wakacyjne również w ośrodkach, które należały do Ruchu Światło-Życie, m.in. w Łapszach Wyżnych i w Kacwinie. Kacwin to miejscowość położona w Pieninach, funkcjonowała jako miejsce wakacyjnych oaz nawet po powstaniu FMO, aż do lat 90-tych. Miejscem stacjonowania oazy był dom Państwa Mąków, który okazał się niewystarczający dla większych grup. Właściciele budynku w pewnym okresie go przebudowali oraz dostosowali dla grup oazowych i osób prywatnych. Ośrodki z rekomendacji Ruchu stopniowo traciły na znaczeniu w połowie lat 80-tych na rzecz przyklasztornych ośrodków.

Tak po krótce przedstawiałby się zaledwie zarys historii FMO. Mam nadzieję, że przynajmniej u niektórych wzbudziłem apetyt na wdzięczność tym braciom naszej prowincji, którzy wiele włożyli trudu w jak najlepszą i najbardziej owocną pracę na rzecz dzieci i młodzieży. Miejmy nadzieję, że obecny skład moderatorów i osób odpowiedzialnych za formację oazową na naszym franciszkańskim gruncie, stworzy równie bogatą historię dla przyszłych pokoleń – nie tyle by budzić zachwyt, ale nieść Chrystusa.